Cây chân rết, còn được biết đến với những tên gọi khác như ráy leo, tràng pháo hay cơm lênh, là một loại thực vật quen thuộc trong kho tàng dược liệu Y học cổ truyền Việt Nam.
Thuộc họ Ráy (Araceae), cây chân rết có tên khoa học là Pothos repens (Lour.) Druce. Loài cây này được nhà thực vật học người Bồ Đào Nha João de Loureiro mô tả lần đầu vào năm 1790 với danh pháp Flagellaria repens, sau đó được chuyển sang chi Pothos vào năm 1917 bởi George Claridge Druce. Với hình dạng dây leo, lá xanh đậm, cây chân rết thường phát triển thành từng búi rậm rạp, tạo nên một mảng xanh đặc trưng cho các khu rừng nhiệt đới ẩm ướt.
Theo giảng viên Cao đẳng Y học cổ truyền cho biết, cây chân rết là một dược liệu quý với nhiều công dụng chữa bệnh. Theo quan niệm Đông y, thảo dược này có vị đắng, tính mát, quy vào kinh Can – một trong những tạng phủ quan trọng giúp điều hòa khí huyết. Nhờ đặc tính này, cây chân rết có khả năng hoạt huyết, tiêu viêm, giảm đau, lợi tiểu, cầm máu và giúp làm mát cơ thể.
Bộ phận được sử dụng làm thuốc là toàn cây, bao gồm cả thân và lá. Cây có thể được thu hái quanh năm, sau khi rửa sạch có thể dùng tươi hoặc phơi khô để bảo quản lâu dài. Dược liệu khô được gọi là Herba Pothoris, là thành phần không thể thiếu trong nhiều bài thuốc dân gian giúp hỗ trợ điều trị các chứng bệnh phổ biến.
Vậy cụ thể cây chân rết giúp ích gì trong điều trị? Trải qua kinh nghiệm của người xưa, cây chân rết được sử dụng trong nhiều trường hợp như: đau đầu do huyết ứ (được gọi là đau màng óc), động thai, băng huyết sau sinh, chấn thương do té ngã dẫn đến gãy xương, sai khớp hoặc bị co thắt cơ. Các bài thuốc sử dụng thảo dược này có thể ở dạng sắc uống, ngâm rượu hoặc dùng ngoài như giã đắp, chiên nóng với rượu rồi xoa bóp.
Dưới đây là một số bài thuốc dân gian nổi bật có sử dụng cây chân rết:
Chữa động thai, băng huyết: Dùng khoảng 100g dây và lá cây chân rết đã sao vàng, sắc cùng 300ml nước cho đến khi còn khoảng 100ml. Uống mỗi ngày 1 lần cho đến khi triệu chứng giảm.
Giảm đau đầu, huyết ứ trong màng óc: Dùng lá tươi của cây, đem rửa sạch rồi giã nát. Phần nước thu được để uống, còn bã thì đắp trực tiếp lên vùng trán.
Hỗ trợ điều trị co thắt sau chấn thương: Lấy khoảng 15g dây lá khô, nấu cùng gan lợn để lấy nước uống trong ngày. Bài thuốc này được dân gian tin rằng giúp lưu thông khí huyết và làm dịu các vùng cơ bị co rút.
Ngoài những công dụng nêu trên, cây chân rết còn có tiềm năng ứng dụng trong các tình huống khác như cầm máu vết thương nhẹ, làm mát cơ thể khi bị nóng trong, hoặc kết hợp với các vị thuốc khác trong các bài thuốc Đông y tổng hợp.
Tuy nhiên, như bất kỳ loại thảo mộc nào khác, việc sử dụng cây chân rết cần có sự hiểu biết rõ ràng. Không nên tự ý dùng liều cao hoặc kết hợp bừa bãi với các vị thuốc khác khi chưa có chỉ dẫn chuyên môn. Trường hợp bạn có bệnh lý nền, phụ nữ mang thai hoặc đang dùng thuốc Tây y thì càng nên cẩn trọng và hỏi ý kiến bác sĩ Đông y trước khi sử dụng.
Y học cổ truyền luôn đề cao sự cân bằng và cá nhân hóa trong điều trị. Do đó, cây chân rết tuy là vị thuốc quý nhưng cũng cần được sử dụng đúng cách, đúng bệnh mới phát huy tối đa công dụng. Với những người yêu thích các giải pháp trị liệu tự nhiên, cây chân rết là một lựa chọn đáng để tìm hiểu và ứng dụng trong chăm sóc sức khỏe hằng ngày – khi được chỉ dẫn hợp lý.