Cỏ mực (Cỏ nhọ nồi) là vị thuốc phổ biến trong y học cổ truyền, có tác dụng lương huyết, chỉ huyết, bổ can thận, thường dùng điều trị huyết nhiệt, xuất huyết và suy nhược cơ thể.
- Cốt toái bổ vị thuốc bổ thận và liền xương trong y học cổ truyền
- Cúc hoa vị thuốc thanh nhiệt giải độc trong y học cổ truyền
Thông tin chung về dược liệu Cỏ mực
Theo các giảng viên Y học cổ truyền tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, để nhận diện và sử dụng đúng vị thuốc, cần nắm rõ các đặc điểm cơ bản sau:
- Tên vị thuốc: Cỏ mực (Cỏ nhọ nồi)
- Tên khoa học: Herba Ecliptae
- Tên gọi khác: Hạn liên thảo
- Họ thực vật: Cúc (Asteraceae)
- Bộ phận dùng: Toàn cây
- Dạng bào chế: Sấy khô
Mô tả cảm quan: Cỏ mực có thân hình trụ, khía dọc, dài khoảng 30–50 cm, đường kính từ 2–5 mm. Thân ngoài màu nâu tím nhạt, phủ nhiều lông cứng trắng. Lá mọc đối, nguyên, hình mũi mác, dài 2,5–3 cm, rộng 1–2,5 cm, hai mặt đều có lông ngắn màu trắng, mép có răng cưa nông. Cụm hoa dạng đầu màu trắng, đường kính 4–8 mm, mọc ở kẽ lá hay đầu cành. Hoa có hai loại: hoa cái hình lưỡi ở ngoài và hoa lưỡng tính hình ống ở trong. Quả hình trái xoan dẹt, màu đen, dài khoảng 3 mm, rộng 1–1,5 mm.
Tính vị – Quy kinh – Công năng chủ trị
Theo đông y, Cỏ mực có vị ngọt, chua, tính hàn; quy vào hai kinh Can và Thận. Nhờ tính chất lương huyết và chỉ huyết nổi bật, vị thuốc này được sử dụng để điều trị nhiều chứng bệnh liên quan đến huyết nhiệt và âm hư.
Công năng – Chủ trị:
- Lương huyết, chỉ huyết, bổ can thận.
- Chỉ định: Điều trị can, thận âm hư, các chứng huyết nhiệt như ho ra máu, nôn ra máu, đại tiểu tiện ra máu, chảy máu cam, xuất huyết dưới da, rong kinh, băng huyết.
Việc sử dụng đúng cách sẽ giúp phát huy tối đa dược tính của vị thuốc.
Cách dùng – Liều lượng – Thận trọng khi sử dụng
Trong thực hành lâm sàng, Cỏ mực thường được dùng dưới dạng sắc hoặc làm viên hoàn. Liều dùng phổ biến từ 12–20 g mỗi ngày, có thể phối hợp với các vị thuốc khác tùy mục đích điều trị. Ngoài ra, có thể dùng tươi để đắp ngoài hoặc giã lấy nước uống.
Lưu ý: Không nên dùng cho người có tỳ vị hư hàn, tiêu chảy, đi ngoài phân sống. Thận trọng trong trường hợp cơ thể quá lạnh hoặc dương hư.
Một số bài thuốc cổ truyền tiêu biểu từ Cỏ mực
Nhờ khả năng cầm máu, thanh nhiệt, bổ huyết và dưỡng âm, Cỏ mực được ứng dụng trong nhiều bài thuốc dân gian như sau:
Chữa chảy máu cam, nôn ra máu:
- Thành phần: Cỏ mực 30g, Lá sen 15g, Trắc bá diệp 10g
- Cách dùng: Sắc lấy nước uống, chia 3 lần trong ngày.
- Tác dụng: Thanh nhiệt, lương huyết, cầm máu hiệu quả.
Chữa vàng da, đau thận, rụng tóc:
- Thành phần: Cỏ mực 15g, cành cây Râm 15g
- Cách dùng: Sắc uống hàng ngày.
- Tác dụng: Bổ thận, giải độc gan, dưỡng huyết, hỗ trợ mọc tóc.
Loét ống tiêu hóa chảy máu:
- Thành phần: Cỏ mực 30g, cỏ Bấc 30g
- Cách dùng: Sắc uống trong ngày.
- Tác dụng: Làm lành vết loét, cầm máu nội tạng.
Chữa suy nhược cơ thể, thiếu máu, kém ăn:
- Thành phần: Cỏ mực 100g, cỏ Mần trầu 100g, Gừng khô 50g
- Cách dùng: Sao sơ các vị thuốc, nấu với 3 chén nước dừa tươi đến còn 8 phần, chia uống 2 lần/ngày.
- Tác dụng: Bổ huyết, kiện tỳ, tăng cường sức khỏe.
Cầm máu ngoài da, rong kinh, trĩ chảy máu:
- Cách dùng: Giã cây nhọ nồi tươi, vắt lấy nước uống hoặc đắp trực tiếp lên vết thương.
- Liều dùng: 6–12g/ngày dưới dạng sắc hoặc hoàn tán.
- Tác dụng: Chỉ huyết, tiêu viêm, hỗ trợ điều trị các chứng xuất huyết ngoại vi và viêm họng, ho hen.
Các bài thuốc trên thể hiện rõ vai trò đa năng của Cỏ mực trong điều trị cả nội khoa và ngoại khoa.
Cỏ mực là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, nổi bật với tác dụng chỉ huyết, bổ huyết và hỗ trợ điều trị các bệnh lý về gan, thận và huyết nhiệt. Tuy là một dược liệu dễ tìm và tương đối lành tính, nhưng bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn khuyến nghị người sử dụng cần tuân thủ đúng liều lượng, đối tượng và chỉ dẫn của thầy thuốc để đảm bảo hiệu quả và an toàn trong điều trị. Cùng với sự phối hợp hợp lý với các vị thuốc khác, Cỏ mực có thể mang lại giá trị điều trị toàn diện cho sức khỏe con người.