Cỏ xước, còn gọi là Ngưu tất Nam, là một loại dược liệu quen thuộc trong Đông y, được sử dụng từ lâu đời để điều trị các bệnh lý liên quan đến xương khớp, kinh nguyệt không đều và nhiều chứng bệnh khác. Với thành phần hoạt chất phong phú, vị thuốc này mang lại hiệu quả cao trong hỗ trợ lưu thông khí huyết, bổ can thận và mạnh gân cốt.
Đặc điểm dược liệu
Tên khoa học của cỏ xước là Radix Achyranthis asperae, thuộc họ Rau giền (Amaranthaceae). Bộ phận được sử dụng làm thuốc là phần rễ, sau khi thu hái sẽ được sấy khô để bảo quản và bào chế. Rễ cỏ xước có hình dạng cong queo, nhỏ dần từ cổ rễ đến chóp, dài khoảng 10 – 15cm, đường kính từ 0,2 đến 0,5cm. Mặt ngoài có màu nâu nhạt, nhẵn hoặc hơi nhăn, thường có các vết sần hoặc các rễ con mọc lan. Mặt cắt ngang thể hiện rõ các vòng libe-gỗ xếp đều nhau, màu nâu nhạt, rất dễ nhận diện.
Theo Đông y, cỏ xước có vị đắng, chua, tính bình, không độc, quy vào hai kinh can và thận. Chính vì vậy, nó thường được dùng để hỗ trợ điều trị các bệnh lý liên quan đến hai tạng phủ quan trọng này.
Công dụng chữa bệnh
Cỏ xước nổi bật với hai công năng chính:
- Hoạt huyết khứ ứ: Giúp lưu thông khí huyết, phá huyết ứ, làm tan các khối huyết tích tụ gây đau.
- Bổ can thận, mạnh gân xương: Giúp tăng cường chức năng của gan và thận – hai tạng chủ về gân cốt và tủy, từ đó hỗ trợ điều trị các chứng đau nhức mỏi, yếu tứ chi.
Dựa vào công năng trên, Bác sĩ Y học cổ truyền thường sử dụng cỏ xước trong các bài thuốc điều trị:
- Đau lưng, nhức mỏi xương khớp do phong thấp
- Tứ chi co quắp, vận động khó khăn
- Kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, bế kinh
- Bí tiểu tiện
Một số bài thuốc Đông y có cỏ xước
Cỏ xước không chỉ được dùng trong các bài thuốc Đông y cổ truyền, mà còn là thành phần trong một số bài thuốc dân gian hiệu quả:
- Chữa cảm sốt, sổ mũi: Sử dụng cỏ xước kết hợp với lá diền và cây đơn buốt, mỗi vị 30g, sắc uống. Bài thuốc có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, thông mũi và giảm triệu chứng cảm cúm.
- Chữa quai bị: Dùng rễ cỏ xước giã nhỏ, lấy nước uống và súc miệng hàng ngày. Bên ngoài dùng bã giã đắp vào chỗ sưng, giúp tiêu viêm, giảm đau và nhanh xẹp hạch.
- Hỗ trợ điều trị huyết áp cao, cholesterol cao: Theo tài liệu của GS. Đỗ Tất Lợi, cỏ xước có thể dùng để chế thành viên nang (0,25g cao khô mỗi viên) hoặc dạng thuốc ống (4g dược liệu khô/ống). Mỗi ngày uống 2 lần sau bữa ăn, mỗi lần 5 viên hoặc một ống, sử dụng liên tục từ 1 đến 2 tháng rồi nghỉ.
Những bài thuốc này thể hiện rõ tiềm năng điều trị đa dạng của cỏ xước, từ các chứng bệnh nhẹ như cảm cúm cho đến những bệnh mãn tính như xơ vữa động mạch.
Lưu ý khi sử dụng
Dù cỏ xước là vị thuốc lành tính, song theo khuyến cáo của các Bác sĩ Y học cổ truyền, cần thận trọng trong một số trường hợp:
- Phụ nữ có thai không nên sử dụng vì dược tính hoạt huyết có thể ảnh hưởng đến thai nhi.
- Người bị ỉa chảy hoặc tỳ vị yếu cũng nên tránh dùng vì cỏ xước có vị chua, đắng.
- Trường hợp di tinh, thận hư thể hàn nên hỏi ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng.
- Liều dùng khuyến cáo là từ 6g đến 15g mỗi ngày, thường dưới dạng thuốc sắc. Không nên dùng quá liều hoặc kéo dài liên tục mà không có sự theo dõi của thầy thuốc.
Cỏ xước là một trong những dược liệu quý giá của Đông y, có công năng mạnh trong việc hoạt huyết, bổ can thận và trị các bệnh về gân xương, kinh nguyệt. Tuy nhiên, để sử dụng hiệu quả và an toàn, người bệnh nên tham khảo ý kiến từ các Bác sĩ Y học cổ truyền trước khi dùng, đặc biệt với các bệnh mãn tính hoặc có bệnh nền phức tạp. Việc kết hợp giữa tri thức y học cổ truyền và phương pháp điều trị hiện đại chính là chìa khóa giúp người bệnh nâng cao sức khỏe một cách bền vững.