Trong kho tàng dược liệu Đông y Việt Nam, đinh lăng là cái tên quen thuộc với công dụng nổi bật trong bồi bổ khí huyết, lợi sữa và cải thiện sức khỏe toàn diện. Được ví như “nhân sâm của người nghèo”, vị thuốc này ngày càng được nhiều người tin dùng nhờ tính hiệu quả cao và an toàn khi sử dụng lâu dài.
Tên gọi, đặc điểm và bộ phận dùng
Đinh lăng, còn có tên gọi khác là cây gỏi cá, nam dương lâm. Theo khoa học, đinh lăng có tên là Radix Polysciacis, thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae) – cùng họ với ngũ gia bì và sâm chính thống. Trong y học cổ truyền, phần rễ khô của cây là bộ phận được sử dụng làm thuốc. Rễ thường được thái lát mỏng, sấy khô. Quan sát cảm quan, mặt cắt ngang có màu vàng nhạt, bề ngoài màu trắng xám, có nhiều nếp nhăn dọc cùng lỗ vỏ và dấu tích rễ con đặc trưng.
Tính vị – quy kinh và công năng chữa bệnh
Theo Bác sĩ y học cổ truyền: Đinh lăng có vị ngọt, tính bình, đi vào ba kinh là phế, tỳ và thận. Những đặc tính này mang lại khả năng bổ khí, giải độc, lợi sữa, rất phù hợp với người suy nhược, người có hệ tiêu hóa yếu hoặc phụ nữ sau sinh.
Một số chủ trị nổi bật của đinh lăng bao gồm:
- Bổ khí, dưỡng huyết: Hỗ trợ người bị suy nhược cơ thể, suy nhược thần kinh, mỏi mệt, kém hoạt động.
- Kích thích tiêu hóa: Cải thiện tiêu hóa kém, ăn không ngon miệng.
- An thần nhẹ: Hỗ trợ người khó ngủ, ngủ chập chờn, giúp ổn định tinh thần.
- Lợi sữa: Đặc biệt hiệu quả cho phụ nữ sau sinh bị thiếu sữa hoặc sữa xuống chậm.
Cách dùng, liều lượng
Rễ đinh lăng thường được dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc tán bột, liều dùng mỗi ngày từ 2g – 6g, tùy thể trạng và mục đích điều trị. Tùy từng chứng bệnh, đinh lăng có thể dùng riêng lẻ hoặc phối hợp với các vị thuốc khác trong bài thuốc cổ phương.
Dưới đây là một số bài thuốc Đông y phổ biến có sử dụng rễ đinh lăng:
- Chữa mệt mỏi, suy nhược
- Nguyên liệu: Rễ đinh lăng khô 0,5g
- Cách làm: Thái mỏng, đun với 100ml nước, sắc trong 15 phút.
- Cách dùng: Chia uống 2 – 3 lần trong ngày. Giúp giảm cảm giác uể oải, biếng vận động, mỏi mệt sau ốm dậy.
- Giúp lợi sữa, giảm tắc tia sữa
- Nguyên liệu: Rễ đinh lăng 30 – 40g
- Cách làm: Sắc với 500ml nước còn lại 250ml
- Cách dùng: Uống nóng, duy trì 2 – 3 ngày liên tục. Hết căng tức, vú mềm, sữa chảy đều.
Bác sĩ y học cổ truyền: Đinh lăng nhấn mạnh rằng, khi dùng đúng liều lượng, rễ đinh lăng có tác dụng rất tích cực mà ít gây tác dụng phụ. Tuy nhiên, người có tỳ vị yếu, hay lạnh bụng nên thận trọng khi dùng quá nhiều hoặc dùng lâu ngày mà không có chỉ định từ thầy thuốc.
Lưu ý khi sử dụng đinh lăng
- Không nên tự ý tăng liều để “tăng hiệu quả”, đặc biệt với phụ nữ mang thai hoặc người đang điều trị bệnh nền.
- Nên dùng rễ từ cây đủ tuổi (ít nhất 3 – 5 năm) để đảm bảo hoạt tính thuốc.
- Không sử dụng rễ đinh lăng bị mốc, biến chất.
- Có thể kết hợp với các vị thuốc như ý dĩ, hoài sơn, kỷ tử… để tăng hiệu quả điều trị.