Trong y học cổ truyền, Độc hoạt được xem là vị thuốc chủ lực trong điều trị các chứng đau nhức do phong hàn thấp gây ra. Với công năng khu phong, trừ thấp, thông tý và chỉ thống, Độc hoạt thường được sử dụng để chữa đau lưng, nhức khớp, đau đầu do phong hàn.
Độc hoạt là gì?
Độc hoạt (tên khoa học: Radix Angelicae pubescentis) thuộc họ Hoa tán (Apiaceae), còn có các tên gọi khác như Xuyên độc hoạt, Ngưu vĩ độc hoạt hay Mao đương quy. Đây là phần rễ của cây, được thu hái, thái phiến và sấy khô để làm thuốc. Khi nhìn bằng mắt thường, lát cắt của Độc hoạt có vỏ ngoài nhăn, màu nâu xám hoặc nâu thẫm, lõi bên trong màu vàng nâu và thường có các khoang dầu màu nâu rải rác. Mùi của dược liệu này rất đặc trưng – thơm ngát và dễ nhận biết – vị thì đắng, hăng, hơi tê ở đầu lưỡi khi nếm.
Tính vị và công năng theo y học cổ truyền
Trong Đông y, Độc hoạt có vị cay, đắng, tính hơi ôn, quy vào các kinh Thận, Can và Bàng Quang. Theo lý luận cổ truyền, đây là một vị thuốc có tác dụng khu phong, trừ thấp, thông tý và chỉ thống, nghĩa là giúp loại bỏ yếu tố phong – thấp ra khỏi cơ thể, làm thông các kinh lạc bị tắc nghẽn và giảm đau hiệu quả.
Công năng chủ trị của Độc hoạt bao gồm:
- Điều trị phong hàn thấp tý (đau nhức khớp do lạnh, ẩm gây nên).
- Giảm đau ở vùng thắt lưng và đầu gối do khí huyết ứ trệ.
- Hỗ trợ trị chứng thiếu âm phục phong đầu thống (đau đầu kiểu hàn phong).
Dùng trong các trường hợp phong hàn hiệp thấp đau đầu – một thể bệnh thường gặp khi thời tiết lạnh, ẩm làm nặng đầu, mỏi cổ.
Cách sử dụng Độc hoạt trong bài thuốc
Tùy vào mục đích điều trị, Độc hoạt có thể dùng ở dạng sắc uống hoặc ngâm rượu. Liều dùng thông thường từ 3g đến 9g mỗi ngày, có thể gia giảm theo thể trạng bệnh nhân và sự chỉ dẫn của Bác sĩ Y học cổ truyền. Trong lâm sàng, vị thuốc này thường được phối hợp cùng các dược liệu khác để tăng hiệu quả chữa bệnh.
Một trong những bài thuốc nổi tiếng là Độc hoạt thang, thường dùng để chữa đau nhức các khớp do phong hàn thấp. Thành phần gồm:
- Độc hoạt 5g
- Đương quy 3g
- Phòng phong 3g
- Phục linh 3g
- Thược dược 3g
- Hoàng kỳ 3g
- Cát căn 3g
- Nhân sâm 2g
- Cam thảo 1g
- Can khương 1g
- Phụ tử 1g
- Đậu đen 5g
Sắc với 600ml nước còn 200ml, chia làm 3 lần uống trong ngày. Bài thuốc có tác dụng ôn kinh tán hàn, khu phong trừ thấp, hoạt huyết dưỡng âm và nâng cao chính khí.
Ngoài ra, Độc hoạt cũng thường được ngâm rượu chung với các vị thuốc khác để dùng xoa bóp hoặc uống hỗ trợ điều trị đau mỏi vai gáy, đau thần kinh tọa, đau cột sống do phong thấp.
Lưu ý khi sử dụng
Dù Độc hoạt là một vị thuốc quý nhưng không phải ai cũng dùng được. Người âm hư hỏa vượng, cơ thể đang sốt nóng hoặc có biểu hiện huyết hư thì cần thận trọng khi sử dụng, tránh làm cơ thể mất cân bằng âm dương. Bên cạnh đó, phụ nữ mang thai và trẻ em nhỏ không nên tự ý dùng thuốc có chứa Độc hoạt nếu không có chỉ định của thầy thuốc.