Trong kho tàng y học cổ truyền, hoài sơn từ lâu đã được biết đến là vị thuốc bổ dưỡng, đặc biệt hữu ích cho hệ tiêu hóa và thận khí. Không chỉ là một dược liệu phổ biến trong các bài thuốc dân gian, hoài sơn còn được giới chuyên môn đánh giá cao nhờ tác dụng đa dạng, phù hợp với nhiều thể trạng và độ tuổi.
Đặc điểm dược liệu
Hoài sơn, còn gọi là củ mài, có tên khoa học là Tuber Dioscoreae persimilis, thuộc họ Củ nâu (Dioscoreaceae). Bộ phận sử dụng chính trong y học là rễ củ, được thu hái, chế biến và sao với cám để tăng cường hiệu quả điều trị.
Theo giảng viên Cao đẳng Y học cổ truyền cho biết, hoài sơn, loại dược liệu này có cảm quan dễ nhận biết: phiến thuốc mỏng, màu vàng nhạt hoặc vàng nâu bên ngoài, mặt bẻ trắng, chứa nhiều tinh bột, giòn và dễ vỡ, khi ngửi có mùi thơm dịu.
Tính vị, quy kinh và công năng
Hoài sơn có vị ngọt, tính bình, quy vào các kinh tỳ vị, phế và thận, mang lại nhiều công dụng như:
- Bổ tỳ, dưỡng vị: Tăng cường tiêu hóa, hỗ trợ hấp thu dinh dưỡng cho người kém ăn, mệt mỏi.
- Chỉ tả: Điều trị tiêu chảy kéo dài, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.
- Ích phế, sinh tân: Tốt cho người bị phế hư, ho lâu ngày, ho suyễn, mất nước do tiêu chảy hoặc đổ mồ hôi nhiều.
- Bổ thận, sáp tinh: Hỗ trợ nam giới bị di tinh, phụ nữ đới hạ, và người suy giảm sinh lý.
Ngoài ra, hoài sơn khi được sao với cám sẽ giúp tăng khả năng kiện tỳ vị, hỗ trợ tiêu hóa hiệu quả hơn.
Cách dùng và liều lượng
Thông thường, hoài sơn được dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc tán bột, với liều dùng từ 12g đến 30g mỗi ngày, có thể dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác tùy theo mục đích điều trị.
Lưu ý: Những người đang có triệu chứng thực tà, thấp nhiệt không nên sử dụng để tránh tình trạng bệnh nặng hơn.
Một số bài thuốc Đông y tiêu biểu có hoài sơn
Điều trị tiểu nhiều ở trẻ nhỏ:
Dùng hoài sơn và bạch phục linh tán nhỏ, trộn đều. Mỗi lần uống 8g. Giúp giảm tình trạng tiểu tiện quá mức ở trẻ.
Chữa mụn nhọt ngoài da:
Lấy hoài sơn tươi, giã nhuyễn rồi đắp trực tiếp lên chỗ bị mụn. Có tác dụng làm giảm sưng viêm, thúc đẩy lành da.
Thuốc bổ cho dạ dày – ruột:
Hoài sơn 10g, bạch truật 8g, phục linh 6g, trần bì 5g. Sắc với 400ml nước, chia làm hai lần uống mỗi ngày. Dành cho người hay đầy bụng, ăn không tiêu.
Tăng cường thể trạng cho người suy nhược:
Dùng hoài sơn thái miếng, sao vàng, tán bột. Uống mỗi lần 6–10g, ngày 2–3 lần vào lúc đói. Hoặc luộc củ mài ăn trực tiếp. Phù hợp với trẻ em biếng ăn, phụ nữ mang thai mệt mỏi, người gầy yếu hoặc tiểu đường.
Chữa tiêu chảy mãn tính, lỵ lâu ngày, di tinh:
Dùng hỗn hợp gồm: hoài sơn 200g, củ súng, hạt sen, ý dĩ sao – mỗi loại 100g. Tất cả được sấy khô, tán bột, uống 20g/ngày với nước cơm.
Bài thuốc bổ dưỡng tổng hợp:
Hoài sơn, quả tơ hồng, hà thủ ô, huyết giác, đỗ đen sao cháy mỗi loại 1kg. Thêm vừng đen 300g, ngải cứu 200g, gạo nếp rang 100g, muối rang 5g. Tất cả tán bột, làm viên. Uống 10–20g/ngày để bồi bổ cơ thể, tăng cường sức khỏe toàn diện.
Hoài sơn là một dược liệu quý giá, vừa dễ tìm vừa có giá trị điều trị cao, đặc biệt trong các bệnh lý liên quan đến tiêu hóa, hô hấp và sinh lý. Tuy nhiên, người sử dụng nên tham khảo ý kiến của bác sĩ y học cổ truyền để điều chỉnh liều lượng phù hợp với thể trạng và bệnh lý riêng.