Cúc hoa là vị thuốc mát lành trong y học cổ truyền, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán phong, minh mục. Dược liệu thường dùng để hỗ trợ điều trị các bệnh về mắt, huyết áp cao, mụn nhọt, viêm nhiễm và cảm mạo.
- Đại táo và những bài thuốc dân gian điều trị bệnh hiệu quả
- Tìm hiểu về vị thuốc Đan sâm trong y học cổ truyền
Thông tin cơ bản về dược liệu Cúc hoa
Để hiểu rõ hơn về đặc điểm và tác dụng của vị thuốc này, dưới đây là những thông tin cơ bản cần biết:
- Tên vị thuốc: Cúc hoa
- Tên khoa học: Flos Chrysanthemi indici
- Tên gọi khác: Cam cúc, Kim cúc, Cúc hoa vàng, Dã cúc hoa
- Họ thực vật: Cúc (Asteraceae/Compositae)
- Bộ phận sử dụng: Cụm hoa
- Dạng bào chế: Thường được sấy khô để bảo quản và sử dụng dần
Giảng viên chuyên ngành Y học cổ truyền tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn cho biết cúc hoa khô có hình đầu hoa, màu vàng ngả nâu, đôi khi còn dính cuống, đường kính khoảng 0,5 – 1,2 cm. Vị thuốc nhẹ, có mùi thơm đặc trưng và vị hơi đắng. Đây là những đặc điểm cảm quan giúp nhận biết rõ ràng vị thuốc khi sử dụng trong dược liệu học.
Tính vị – Quy kinh – Công năng chủ trị
Theo đông y, Cúc hoa có những đặc tính dược lý nổi bật như sau:
- Tính vị: Vị ngọt, hơi đắng, tính mát
- Quy kinh: Tỳ vị, Phế, Thận
- Công năng chủ trị: Thanh nhiệt, giải độc, tán phong, minh mục
Vị thuốc thường được sử dụng để điều trị các chứng bệnh như: hoa mắt, chóng mặt, nhức đầu, đau mắt đỏ, chảy nước mắt nhiều, huyết áp cao, đinh độc, mụn nhọt, sưng tấy đau nhức.
Sự kết hợp giữa tính mát và khả năng giải độc đã khiến Cúc hoa trở thành lựa chọn hàng đầu trong các bài thuốc dùng cho bệnh nhân có triệu chứng viêm nhiễm, nội nhiệt và các bệnh lý về mắt.
Cách dùng – Liều lượng – Kiêng kỵ
Việc sử dụng Cúc hoa cần tuân thủ liều lượng và điều kiện cơ địa để đảm bảo hiệu quả và an toàn trong điều trị.
Cách dùng – liều lượng: Dùng từ 9g đến 30g mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc hoặc tán bột, tùy mục đích điều trị và sự chỉ định của thầy thuốc.
Kiêng kỵ – thận trọng: Những người tỳ vị hư hàn, hay bị tiêu chảy nên thận trọng khi dùng, tránh làm tình trạng tiêu hóa thêm suy yếu.
Một số bài thuốc cổ truyền tiêu biểu từ Cúc hoa
Trong dân gian, Cúc hoa được ứng dụng linh hoạt trong nhiều bài thuốc với các công năng khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc điển hình:
Tang cúc ẩm – Hỗ trợ điều trị ho và cảm mạo:
- Thành phần: Tang diệp, Cúc hoa mỗi vị 6g; Liên kiều, Bạc hà, Cam thảo, Cát cánh mỗi vị 4g.
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước, còn 200ml, chia 3 lần uống trong ngày.
- Bài thuốc có tác dụng tán phong, thanh nhiệt, phù hợp trong các trường hợp cảm mạo, ho sốt nhẹ.
Cúc hoa trà điều tán – Chữa hoa mắt, chóng mặt, nghẹt mũi, đỏ mắt:
- Thành phần: Cúc hoa, Xuyên khung, Kinh giới, Bạc hà, Phòng phong, Khương hoạt, Hương phụ, Cam thảo, Bạch chỉ, Tế tân, Khương tằm.
- Cách dùng: Các vị bằng nhau, tán thành bột. Mỗi lần dùng 4–6g, pha nước chè uống sau bữa cơm chiều.
- Bài thuốc có tác dụng khu phong, tán hàn, hỗ trợ làm sáng mắt, thông khiếu.
Chữa đinh nhọt, sưng đau
- Thành phần: Cúc hoa, Bồ công anh, Tử hoa địa đinh mỗi vị 30g, Kim ngân hoa 60g.
- Cách dùng: Sắc lấy nước uống trong ngày.
- Tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm rõ rệt.
Điều trị mụn nhọt, viêm tuyến vú, sưng đỏ chưa mủ
- Thành phần: Cúc hoa khô 20g hoặc tươi 60–80g, Kim ngân hoa, Bồ công anh, Cam thảo mỗi vị 12g.
- Cách dùng: Sắc uống nóng, ngày 1 thang.
- Ngoài ra, dùng lá Cúc hoa tươi và 3 cây hành tươi rửa sạch, giã nhuyễn với vài hạt muối, đắp ngoài ngày 1 lần. Bài thuốc kết hợp trong – ngoài giúp tiêu viêm nhanh chóng và giảm sưng đau hiệu quả.
Với vị ngọt mát, công năng thanh nhiệt, giải độc và tác dụng đặc biệt đối với mắt và da, Cúc hoa là một vị thuốc quan trọng trong kho tàng y học cổ truyền Việt Nam. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả điều trị cao và tránh các tác dụng không mong muốn, người bệnh nên sử dụng đúng liều lượng và tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi dùng.
Các bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn khuyến nghị việc kết hợp Cúc hoa với các vị thuốc khác một cách phù hợp sẽ góp phần nâng cao hiệu quả điều trị, giúp chăm sóc sức khỏe theo phương pháp dân gian an toàn và bền vững.