Diệp hạ châu đắng, hay còn gọi là Chó đẻ răng cưa, Diệp hoè thái, Cam kiềm, là vị thuốc phổ biến trong y học cổ truyền, nổi bật với tác dụng tiêu độc, tiêu viêm, tán ứ và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh ngoài da và nội tạng.
- Đại táo và những bài thuốc dân gian điều trị bệnh hiệu quả
- Tìm hiểu về vị thuốc Đan sâm trong y học cổ truyền
Thông tin cơ bản về vị thuốc Diệp hạ châu đắng
Để hiểu rõ hơn về công dụng và đặc điểm dược liệu của Diệp hạ châu đắng, hãy cùng giảng viên chuyên ngành Y học cổ truyền tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn điểm qua những thông tin cơ bản:
- Tên vị thuốc: Diệp hạ châu đắng (Chó đẻ)
- Tên khoa học: Herba Phyllanthi amari
- Tên gọi khác: Chó đẻ răng cưa, Diệp hoè thái, Lão nha châu, Prak phle (Campuchia), Cam kiềm, Rút đất
- Họ thực vật: Thầu dầu (Euphorbiaceae)
- Bộ phận sử dụng: Toàn cây – phần thân mang lá khô
- Dạng bào chế: Thường được sấy khô để dùng dần
Diệp hạ châu là cây thân thảo nhỏ, cao khoảng 30 cm, thân nhẵn, hơi tía, phân nhiều cành. Lá mọc so le, xếp thành hai hàng dày như lá kép, phiến lá nhỏ (5–15 mm), hình bầu dục hoặc xoan ngược, mặt trên xanh sẫm, mặt dưới xanh nhạt, gần như không cuống. Hoa nhỏ, màu trắng, mọc dưới lá, đơn tính cùng gốc – hoa đực ở đầu cành, hoa cái ở dưới. Quả nang hình cầu (~2 mm), sần sùi, sát lá, chứa 6 hạt tam giác màu nâu nhạt, lưng hạt có vân ngang. Những đặc điểm này giúp dễ dàng nhận diện cây trong tự nhiên.
Tính vị – Quy kinh – Công năng chủ trị
Theo đông y, Diệp hạ châu đắng có đặc tính dược lý như sau:
- Tính vị: Vị đắng, ngọt, tính mát
- Quy kinh: Quy vào hai kinh Can và Phế
- Công năng chủ trị: Dược liệu có tác dụng tiêu độc, sát trùng, tiêu viêm, tán ứ, thông huyết. Được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh như viêm họng, mụn nhọt, viêm da thần kinh, chàm, và sản hậu đau bụng do ứ huyết.
Tác dụng đa dạng của Diệp hạ châu đắng đã khiến vị thuốc này trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều bài thuốc cổ truyền.
Cách dùng – Liều dùng – Kiêng kỵ
Dưới đây là một số hướng dẫn cơ bản về cách dùng, liều lượng cũng như những lưu ý quan trọng cần biết khi sử dụng Diệp hạ châu đắng nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình điều trị.
- Cách dùng – liều lượng: Dùng từ 8g đến 20g dược liệu khô mỗi ngày, sắc uống. Có thể dùng độc vị hoặc kết hợp cùng các vị thuốc khác tuỳ theo mục đích điều trị.
- Kiêng kỵ – thận trọng: Không nên sử dụng Diệp hạ châu đắng cho phụ nữ đang mang thai vì có nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi.
Người dùng cần lưu ý đến liều lượng và tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.
Một số bài thuốc dân gian tiêu biểu từ Diệp hạ châu đắng
Dưới đây là những bài thuốc cổ truyền có sử dụng Diệp hạ châu đắng đã được ghi chép và lưu truyền trong dân gian:
- Chữa nhọt độc, sưng đau: Dùng một nắm Chó đẻ răng cưa giã nhỏ cùng ít muối, chế nước sôi để nguội, vắt lấy nước uống, phần bã đắp ngoài chỗ đau (Bách gia trân tàng).
- Chữa vết thương chảy máu: Dùng cây Chó đẻ răng cưa giã chung với vôi, đắp trực tiếp lên vết thương (Bách gia trân tàng).
- Chữa tụ huyết do chấn thương: Dùng lá, cành Chó đẻ răng cưa và cây Mần tưới, mỗi thứ một nắm, giã nát với nước đồng tiện, vắt lấy nước uống, phần bã đắp ngoài. Có thể gia thêm bột Đại hoàng (8–12g) để tăng hiệu quả (Hoạt nhân toát yếu).
- Chữa viêm gan, viêm thận, tiêu chảy: Dùng Chó đẻ răng cưa 40g, Mã đề 20g, Dành dành 12g, sắc uống mỗi ngày.
- Chữa lở loét lâu ngày không lành: Dùng lá Chó đẻ răng cưa, lá Thồm lồm bằng lượng nhau, thêm 1 nụ Đinh hương, giã nhỏ đắp ngoài (Bách gia trân tàng).
- Chữa trẻ em tưa lưỡi: Dùng cây tươi giã nát, vắt lấy nước cốt, bôi trực tiếp lên lưỡi (Dược liệu Việt Nam).
- Chữa sản hậu ứ huyết đau bụng: Dùng 8–16g Chó đẻ răng cưa khô, sắc uống hằng ngày (Dược liệu Việt Nam).
Với những đặc tính nổi bật như thanh nhiệt, tiêu viêm, giải độc, Diệp hạ châu đắng là một trong những vị thuốc quý của y học cổ truyền Việt Nam. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tối ưu và tránh rủi ro, người bệnh cần sử dụng đúng cách, đúng liều lượng và nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, đặc biệt là trong các trường hợp đặc biệt như phụ nữ mang thai.
Các bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn khuyến nghị việc kết hợp đúng đắn Diệp hạ châu với các vị thuốc khác có thể mang lại hiệu quả điều trị cao, góp phần bảo vệ sức khỏe toàn diện bằng phương pháp dân gian an toàn và bền vững.