Thiên môn đông là vị thuốc quý trong Đông y, có tác dụng dưỡng âm, thanh nhiệt, nhuận phế và nhuận tràng. Nó thường được dùng để điều trị ho khan, đờm đặc, khô họng, miệng khát và táo bón do âm hư.
- Đỗ trọng – Vị thuốc đông y quý cho sức khỏe gân cốt và hệ thần kinh
- Khám phá công dụng của vị thuốc Trạch tả trong y học cổ truyền
Thông tin chung về Thiên môn đông
Để hiểu rõ hơn về giá trị dược liệu cũng như cách sử dụng Thiên môn đông trong y học cổ truyền, trước hết cần điểm qua một số thông tin cơ bản về đặc điểm và nguồn gốc của vị thuốc này.
- Tên dược liệu: Thiên môn đông
- Tên khoa học: Radix Asparagi cochinchinensis
- Tên gọi khác: Thiên đông, Tóc tiên leo
- Họ thực vật: Asparagaceae (họ Thiên môn đông)
- Bộ phận dùng: Rễ củ
- Dạng bào chế: Sấy khô
Bác sĩ YHCT tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn cho biết rễ Thiên môn đông có chiều dài từ 3 – 8cm, đường kính 0,3 – 0,6cm. Vỏ ngoài màu vàng đến nâu, hơi trong, bóng. Phần lõi trắng đục được bỏ đi trước khi dùng. Thể chất dai, dính, có mùi thơm nhẹ, vị hơi đắng.
Tính vị – Quy kinh – Công dụng chủ trị Thiên môn đông
Trong y học cổ truyền, để hiểu rõ công năng và phạm vi ứng dụng của một vị thuốc, việc tìm hiểu về tính vị, quy kinh và chủ trị là vô cùng quan trọng.
- Tính vị: Vị ngọt, hơi đắng; tính hàn
- Quy kinh: Phế, Thận
- Công dụng: Dưỡng âm, nhuận táo, thanh phế, sinh tân
Thương truật được sử dụng chủ yếu trong các trường hợp tỳ vị hư yếu, giúp điều trị các triệu chứng như đầy bụng, khó tiêu, buồn nôn và chán ăn. Đồng thời, vị thuốc này cũng có tác dụng hiệu quả trong việc trừ thấp, khu phong, làm giảm các cơn đau nhức do phong thấp gây ra, và giúp giảm cảm giác mệt mỏi, uể oải. Thương truật còn hỗ trợ điều trị các chứng bệnh do hàn thấp gây nên, như cơ thể nặng nề, không ra mồ hôi, giúp cải thiện tình trạng suy nhược cơ thể.
Cách dùng – Liều dùng và lưu ý khi sử dụng Thiên môn đông
Để đạt được hiệu quả tối ưu khi sử dụng Thiên môn đông, việc hiểu rõ cách sử dụng vị thuốc đông y đúng liều lượng và những lưu ý quan trọng là rất cần thiết.
- Liều dùng: Mỗi ngày sử dụng từ 6g đến 12g Thiên môn đông, có thể dùng dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột hoặc thuốc cao. Liều lượng có thể điều chỉnh tùy theo tình trạng bệnh và theo chỉ định của thầy thuốc.
- Cách dùng: Thiên môn đông thường được sử dụng một mình hoặc kết hợp với các dược liệu khác trong các bài thuốc. Có thể sắc thuốc với nước để uống hoặc chế biến thành cao để sử dụng dễ dàng hơn.
- Lưu ý khi sử dụng: Người có tỳ vị hư hàn hoặc bị tiêu chảy kéo dài không nên sử dụng Thiên môn đông, vì vị thuốc này có tính hàn, có thể làm tình trạng bệnh thêm nghiêm trọng. Trước khi dùng lâu dài, nên tham khảo ý kiến thầy thuốc để đảm bảo an toàn và hiệu quả, đặc biệt đối với những người có bệnh lý nền hoặc đang sử dụng thuốc điều trị khác.
Với liều dùng hợp lý và việc tuân thủ các lưu ý khi sử dụng, Thiên môn đông sẽ phát huy tối đa tác dụng, hỗ trợ điều trị hiệu quả các chứng bệnh liên quan đến phế và thận.
Một số bài thuốc tiêu biểu có sử dụng Thiên môn đông
Thiên môn đông được sử dụng rộng rãi trong nhiều bài thuốc cổ truyền để điều trị các bệnh lý liên quan đến phế và thận. Dưới đây là một số bài thuốc điển hình có chứa vị thuốc này:
Cao Tam tài – Thuốc bổ tổng thể, dưỡng khí huyết:
- Thành phần: Nhân sâm 4g, Thiên môn đông 10g, Thục địa 10g
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước, còn 200ml, chia 3 lần uống/ngày
- Tác dụng: Bổ tinh, dưỡng khí, điều hòa âm dương
Chữa lở miệng lâu ngày:
- Thành phần: Thiên môn (bỏ lõi), Mạch môn (bỏ lõi), Huyền sâm – liều lượng bằng nhau
- Cách dùng: Tán bột, luyện với mật làm viên nhỏ như hạt táo, ngậm mỗi lần một viên
Ho có đờm, ho ra máu, thở ngắn:
- Thành phần: Thiên môn, Mạch môn, Ngũ vị tử
- Cách dùng: Sắc thành cao, luyện với mật, mỗi ngày uống 4 – 5g
Ho nhiều, đờm nóng:
- Thành phần: Thiên môn (bỏ lõi, sao sàng) 20g, Bách bộ (sao gừng) 10g, Vỏ rễ dâu (nướng mật) 10g
- Cách dùng: Sắc uống hàng ngày
Chữa suy nhược cơ thể:
- Cách dùng: Thiên môn nấu thành cao lỏng, hòa với rượu Đảng sâm, uống trước bữa ăn
Bổ phổi, chữa ho khan, khô cổ:
- Cách dùng: Thiên môn nấu cao lỏng, phối hợp thêm rượu hoặc các dược liệu như Lá Tỳ bà, Bách hợp, Trần bì, Thạch hộc
Trị ho gà:
- Thành phần: Thiên môn, Bách bộ, Qua lâu (mỗi vị 6g), Vỏ quýt, Bối mẫu (mỗi vị 3g)
- Cách dùng: Sắc uống
Thiên môn đông không chỉ là một vị thuốc bổ âm quan trọng trong Đông y mà còn được sử dụng rộng rãi để hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh liên quan đến phế và thận. Với tính mát, vị ngọt và khả năng dưỡng tân dịch, vị thuốc này rất phù hợp trong các trường hợp ho khan, đờm đặc và cơ thể bị khô nhiệt. Tuy nhiên, bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn lưu ý cần sử dụng đúng liều lượng và theo hướng dẫn của thầy thuốc để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong điều trị.