Mẫu đơn bì là vị thuốc thanh nhiệt, hoạt huyết nổi bật trong Y học cổ truyền, chuyên dùng hỗ trợ điều trị huyết nhiệt, huyết ứ, rối loạn kinh nguyệt và viêm nhiễm.
- Khám phá dược liệu Quế chi: Vị thuốc quý trong y học cổ truyền
- Công dụng và ứng dụng của Sơn thù trong y học cổ truyền
Đặc điểm nhận diện và thông tin cơ bản về dược liệu Mẫu đơn bì
Trước khi tìm hiểu sâu hơn về công năng và ứng dụng của Mẫu đơn bì trong Y học cổ truyền, hãy cùng điểm qua những thông tin nhận biết và đặc tính dược liệu quan trọng giúp định danh chính xác vị thuốc này:
- Tên dược liệu: Mẫu đơn bì
- Tên khoa học: Cortex Radicis Paeoniae suffruticosae
- Tên gọi khác: Đơn bì, Phấn đơn bì, Hoa vương, Mộc thược dược, Thiên hương quốc sắc, Phú quý hoa
- Họ thực vật: Mẫu đơn (Paeoniaceae)
- Bộ phận dùng: Vỏ rễ
- Dạng bào chế: Chích rượu
Mô tả cảm quan: Mẫu đơn bì là những đoạn vỏ rễ dạng ống hoặc nửa ống, bên ngoài có lớp vỏ bần màu nâu, chỗ tróc vỏ bần có màu phấn hồng, bên trong màu trắng ngà. Dược liệu cứng giòn, dễ bẻ gãy, có tinh bột bên trong, mùi thơm đặc trưng và vị đắng nhẹ.
Tính vị, quy kinh và công năng chủ trị của Mẫu đơn bì
Theo bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn, mẫu đơn bì có vị đắng (khổ), cay (tân), tính hơi hàn, quy vào ba kinh Tâm, Can và Thận – các tạng chủ yếu điều hòa huyết dịch và tàng chứa tinh huyết trong cơ thể.
Công năng – Chủ trị nổi bật:
- Thanh nhiệt lương huyết: Giúp hạ nhiệt, làm mát máu, điều trị các chứng bệnh do nhiệt tà xâm nhập vào phần huyết như phát ban, sốt cao kèm khô khát.
- Hoạt huyết hóa ứ: Tăng cường lưu thông huyết mạch, hỗ trợ điều trị ứ huyết sau chấn thương, kinh nguyệt không đều, bế kinh, đau bụng kinh.
- Tiêu viêm giảm sưng: Dùng trong các trường hợp nhọt độc, sưng tấy, quai bị, viêm tuyến vú, viêm tinh hoàn.
Ngoài ra, Mẫu đơn bì còn có giá trị hỗ trợ trong các chứng hư lao, sốt âm ỉ kéo dài, cốt chưng (sốt âm hư về chiều).
Cách sử dụng và liều lượng Mẫu đơn bì
Để Mẫu đơn bì phát huy hiệu quả điều trị tốt nhất, việc tuân thủ liều lượng và phương pháp sử dụng phù hợp là vô cùng cần thiết, vừa đảm bảo hiệu quả, vừa hạn chế tác dụng phụ không mong muốn.
- Liều dùng khuyến nghị: 6–12g mỗi ngày (hoặc 5–10g tùy trường hợp), sử dụng dưới dạng thuốc sắc, hoàn tán hoặc phối hợp trong các bài thuốc cổ truyền.
Lưu ý khi sử dụng:
- Tránh dùng cho người có tỳ vị hư hàn, đang tiêu chảy, kinh nguyệt ra nhiều hoặc phụ nữ đang mang thai.
- Nên kết hợp Mẫu đơn bì cùng các dược liệu phù hợp để gia tăng hiệu quả thanh nhiệt, hoạt huyết và giảm nguy cơ tác dụng phụ.
Với những công dụng nổi bật trong thanh nhiệt, lương huyết và hoạt huyết hóa ứ, Mẫu đơn bì đã trở thành vị thuốc không thể thiếu trong nhiều bài thuốc Y học cổ truyền. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả điều trị tối ưu và đảm bảo an toàn, cần sử dụng đúng liều lượng, đúng cách và nên tham khảo ý kiến thầy thuốc chuyên môn trước khi dùng.
Một số bài thuốc ứng dụng tiêu biểu từ Mẫu đơn bì
Theo Bác sĩ YHCT tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, mẫu đơn bì là thành phần không thể thiếu trong nhiều bài thuốc cổ truyền, đặc biệt hiệu quả khi phối hợp với các dược liệu thanh nhiệt, hoạt huyết, bổ huyết. Dưới đây là những bài thuốc điển hình:
Mẫu đơn bì thang – Trị các bệnh lý phụ khoa, rối loạn kinh nguyệt:
- Thành phần: Mẫu đơn bì 5g, Đương quy 5g, Thược dược 3g, Sinh địa 6g, Trần bì 4g, Bạch truật 4g, Hương phụ 3g, Sài hồ 2g, Hoàng cầm 2g, Cam thảo 2g
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước còn 200ml, chia uống 3 lần trong ngày.
- Công dụng: Điều hòa kinh nguyệt, hỗ trợ phục hồi cơ thể sau sinh, giảm đau bụng kinh và viêm nhiễm nhẹ.
Trị sốt nhiệt cao, viêm não, sốt xuất huyết, sốt co giật:
- Thành phần: Đơn bì 12g, Huyền sâm 12g, Sinh địa 12g, Mạch môn 12g, Ngưu tất 12g, Quyết minh tử sao 12g, Dành dành sao hoặc Hoa hòe sao qua 12g
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang.
- Công dụng: Thanh nhiệt, lương huyết, giải độc, hỗ trợ hạ sốt nhanh và hồi phục sau sốt nhiệt kéo dài.
Trị viêm sưng nhọt độc, quai bị, sưng vú, viêm tinh hoàn, đau bụng khi hành kinh:
- Thành phần: Đơn bì 12g, Bông trang 12g, Huyết giác 12g, Hoàng lực 12g, Đơn châu chấu 12g, Chó đẻ răng cưa 12g
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang.
- Công dụng: Hoạt huyết hóa ứ, tiêu viêm, giảm đau, hỗ trợ nhanh lành các ổ viêm nhiễm, phù hợp cho cả nam và nữ trong các trường hợp nhiễm khuẩn nội sinh.
Việc sử dụng đúng cách và phối hợp hợp lý Mẫu đơn bì trong các bài thuốc đông y sẽ mang lại hiệu quả cao trong điều trị các chứng huyết nhiệt, huyết ứ và viêm nhiễm. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, người bệnh nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng.