Cốt toái bổ là vị thuốc quý trong y học cổ truyền, có tác dụng bổ thận, liền xương, giảm đau. Dược liệu thường dùng trị thận hư, đau nhức xương khớp do chấn thương và hỗ trợ điều trị hói tóc, lang ben khi dùng ngoài da.
- Chữa ho khan bằng Đông y: Giải pháp tự nhiên và an toàn từ thảo dược
- Diệp hạ châu đắng vị thuốc đông y giúp giải độc và thông huyết
Thông tin cơ bản về dược liệu Cốt toái bổ
Để hiểu rõ hơn về đặc điểm và ứng dụng của vị thuốc này trong thực tế, dưới đây là những thông tin cơ bản cần biết:
- Tên vị thuốc: Cốt toái bổ
- Tên khoa học: Rhizoma Drynariae
- Tên gọi khác: Tắc kè đá, Ráng đuôi phượng
- Họ thực vật: Dương xỉ (Polypodiaceae)
- Bộ phận dùng: Thân rễ
- Dạng bào chế: Sao vàng
Theo các giảng viên Y học cổ truyền tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, thân rễ Cốt toái bổ sau khi thái phiến có kích thước dày 0,1–0,5 cm, rộng 1–3 cm, dài 1–6 cm. Dược liệu có màu nâu đậm hoặc vàng đậm, thể chất dai, có mùi thơm nhẹ, vị nhạt và hơi se. Những đặc điểm này là cơ sở cảm quan giúp nhận biết và phân biệt vị thuốc khi ứng dụng trong điều trị.
Tính vị – Quy kinh – Công năng chủ trị
Trong y học cổ truyền, Cốt toái bổ được xếp vào nhóm thuốc bổ dương, với các đặc tính dược lý như sau:
- Tính vị: Vị khổ, tính ôn
- Quy kinh: Can, Thận
- Công năng chủ trị: Bổ thận, liền xương, giảm đau
Vị thuốc đông y này được chỉ định trong các trường hợp: thận hư, đau lưng, ù tai, tai điếc, răng lung lay, tổn thương do chấn thương (như bong gân, gãy xương). Ngoài ra, Cốt toái bổ còn được sử dụng ngoài da để hỗ trợ điều trị hói đầu và lang ben nhờ đặc tính làm mạnh phần dương và khí huyết nuôi dưỡng phần biểu bì.
Cách dùng – Liều lượng – Kiêng kỵ
Việc sử dụng Cốt toái bổ cần được thực hiện đúng cách để phát huy tối đa hiệu quả điều trị và đảm bảo an toàn cho người bệnh.
Cách dùng – Liều lượng: Ngày dùng từ 6g đến 12g, dưới dạng thuốc sắc hoặc tán hoàn. Dược liệu thường được phối hợp với các vị thuốc khác tùy theo mục đích điều trị. Trường hợp dùng ngoài, cần sử dụng lượng thích hợp theo chỉ dẫn của thầy thuốc.
Kiêng kỵ – Thận trọng: Không nên dùng cho người âm hư, huyết hư nhưng không có huyết ứ, vì có thể làm bệnh tình trầm trọng thêm.
Một số bài thuốc cổ truyền tiêu biểu từ Cốt toái bổ
Trong thực hành lâm sàng, Cốt toái bổ được phối hợp linh hoạt với các dược liệu khác để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc cổ truyền tiêu biểu:
Chữa ù tai, thận hư, răng đau:
- Thành phần: Cốt toái bổ tán nhỏ, cho vào bổ dục lợn (tinh hoàn heo), nướng chín
- Cách dùng: Ăn chín, dùng liên tục vài ngày để cải thiện tình trạng thận hư, ù tai, răng đau
Chữa tổn thương do chấn thương, gân cốt đau nhức, viêm chân răng:
- Thành phần: Cốt toái bổ 15g, Lá sen tươi 10g, Lá trắc bá tươi 10g, Sinh địa 10g
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, dùng trong các trường hợp đau nhức do sang chấn, viêm lợi, răng lung lay
Chữa đau lưng, mỏi gối do thận hư yếu:
- Thành phần: Cốt toái bổ 16g, Cẩu tích 20g, Rễ gối hạc 12g, Củ mài 20g, Rễ cỏ xước 12g, Dây đau xương 12g, Thỏ ty tử 12g, Tỳ giải 16g, Đỗ trọng 16g
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, giúp phục hồi chức năng thận, giảm đau lưng, tăng cường gân cốt
Hỗ trợ điều trị hói đầu, kích thích mọc tóc:
- Thành phần: Cốt toái bổ sao vàng, tán bột mịn 20g; Ngưu tất 10g; Bồ kết 5g
- Cách dùng: Trộn đều, nấu với nước, gội đầu khi còn ấm. Sử dụng đều đặn 2–3 lần mỗi tuần giúp kích thích mọc tóc, làm chắc chân tóc, hỗ trợ điều trị hói và rụng tóc do huyết kém lưu thông
Chữa đau xương khớp, phong thấp lâu ngày:
- Thành phần: Cốt toái bổ 12g, Độc hoạt 10g, Tang ký sinh 12g, Đương quy 10g, Xuyên khung 8g, Tế tân 4g
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, dùng liên tục trong 10–15 ngày để cải thiện tình trạng đau nhức khớp, tê bì chân tay, đặc biệt là ở người cao tuổi
Với những đặc tính nổi bật như bổ thận, làm liền xương và giảm đau hiệu quả, Cốt toái bổ là một vị thuốc không thể thiếu trong kho tàng y học cổ truyền Việt Nam. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng, bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn khuyến nghị người bệnh cần tuân thủ đúng liều lượng và có sự hướng dẫn của thầy thuốc. Đặc biệt, việc phối hợp Cốt toái bổ với các vị thuốc khác một cách phù hợp sẽ nâng cao hiệu quả điều trị và hỗ trợ phục hồi sức khỏe toàn diện theo phương pháp y học cổ truyền.