Đương quy (Toàn quy) là vị thuốc Đông y quý có tác dụng bổ huyết, điều kinh, hoạt huyết, nhuận tràng. Với lịch sử ứng dụng lâu đời, Đương quy giữ vai trò quan trọng trong nhiều bài thuốc cổ phương.
- Công dụng và cách dùng Xích thược trong Y học cổ truyền
- Công dụng chữa bệnh của Xuyên khung theo y học cổ truyền
Đương quy, tên khoa học là Radix Angelicae sinensis, là rễ phơi khô của cây Đương quy thuộc họ Hoa tán (Apiaceae). Vị thuốc có tên khác là Tần quy, Vân quy. Trong Đông y, Đương quy được xếp vào nhóm thuốc bổ huyết, nổi bật với công năng: bổ huyết, hoạt huyết, điều kinh, chỉ thống và nhuận tràng. Vị thuốc có vị ngọt, cay, tính ôn, quy vào ba kinh Can, Tâm, Tỳ – là những tạng chủ yếu liên quan đến huyết và chức năng sinh lý nữ giới.
Bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn chia sẻ: Đương quy thường được sử dụng trong điều trị các bệnh lý huyết hư như: da xanh xao, chóng mặt, hoa mắt, mệt mỏi, mất ngủ, kinh nguyệt ít, thưa, không đều hoặc đau bụng kinh, bế kinh. Đây cũng là vị thuốc chủ dược trong các phương thuốc chữa suy nhược sau sinh, chấn thương tụ huyết, phong thấp tê đau, táo bón ở người cao tuổi và phụ nữ sau sinh.
Đông y quan niệm: “Huyết là gốc của phụ nữ”. Khi huyết hư, chức năng sinh lý và nội tiết bị rối loạn. Đương quy với đặc tính dưỡng huyết sinh huyết giúp nuôi dưỡng tạng phủ, cải thiện tuần hoàn máu và điều hòa kinh nguyệt. Đồng thời, vị cay ấm giúp hành khí hoạt huyết, phá ứ chỉ thống, nên rất hiệu quả trong các chứng huyết ứ như đau bụng kinh, đau vùng chậu, đau sau sinh, viêm khớp dạng phong thấp.
Ngoài công dụng trên, Đương quy còn có tác dụng nhuận tràng do dưỡng huyết, làm mềm phân, hỗ trợ điều trị táo bón do huyết hư. Trong các bệnh phong thấp, đau mỏi xương khớp, tê bì chân tay, Đương quy được dùng phối hợp để khu phong, tán hàn, trừ thấp, thông kinh lạc. Không những thế, vị thuốc còn có tác dụng an thần, dưỡng tâm, cải thiện chất lượng giấc ngủ và tăng cường sức đề kháng cho người thể hư.
Các nghiên cứu y học hiện đại đã chỉ ra rằng Đương quy chứa các hoạt chất sinh học như ferulic acid, ligustilide, polysaccharides,… có tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, điều hòa nội tiết, bảo vệ tim mạch, cải thiện tuần hoàn máu, ức chế sự kết tụ tiểu cầu. Nhờ đó, Đương quy không chỉ được dùng trong thuốc cổ truyền mà còn được ứng dụng trong dược phẩm và thực phẩm chức năng hỗ trợ điều trị thiếu máu, mãn kinh, đau thần kinh, rối loạn giấc ngủ, mất trí nhớ.
Tuy nhiên, cần lưu ý, Đương quy là vị thuốc ôn bổ, do đó những người tỳ vị hư hàn, hay tiêu chảy, đại tiện lỏng, cơ thể thấp nhiệt cần cẩn trọng khi dùng. Liều dùng thông thường: 6–12g/ngày, có thể tăng đến 20g tùy tình trạng bệnh. Dạng dùng phổ biến là thuốc sắc, chích rượu, ngâm rượu, hoàn tán.
Bài thuốc Đông y từ Đường quy
Đương quy là chủ dược trong nhiều bài thuốc Đông y cổ phương, đặc biệt là các bài thuốc chữa bệnh phụ khoa và huyết hư. Nổi bật nhất là bài Tứ vật thang – bài thuốc kinh điển trong điều trị huyết hư, rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh, sản hậu huyết hư. Bài gồm: Đương quy 12g, Thục địa 12g, Bạch thược 8g, Xuyên khung 6g. Sắc với 600ml nước, còn 200ml, chia 2–3 lần uống trong ngày. Tứ vật thang có tác dụng bổ huyết, hoạt huyết, điều kinh, rất thích hợp cho phụ nữ huyết hư kèm đau bụng kinh hoặc kinh nguyệt không đều.
Một phương thuốc khác là Đương quy kiện trung thang – bài thuốc của Trương Trọng Cảnh, nổi tiếng trong điều trị phụ nữ sau sinh thiếu máu, cơ thể yếu mệt. Thành phần gồm: Đương quy 7g, Quế chi, Sinh khương, Đại táo mỗi vị 6g, Bạch thược 10g, thêm 50g đường phèn, sắc với 600ml nước còn 200ml, chia 3 lần uống. Bài thuốc có tác dụng bổ khí huyết, điều hòa tạng phủ, ôn trung kiện tỳ.
Dân gian còn có bài thuốc chữa chảy máu cam không ngừng: dùng Đương quy sao khô, tán nhỏ, mỗi lần 4g, ngày uống 2–3 lần với nước cháo. Đây là bài thuốc đơn giản nhưng hiệu quả trong các trường hợp huyết nhiệt gây xuất huyết.
Trong các bệnh lý thần kinh, mất ngủ, suy nhược, có bài Dưỡng não hoàn, gồm: Đương quy 100g, Viễn chí, Thạch xương bồ, Táo nhân, Ngũ vị tử, Nhục thung dung, Hổ phách, Chu sa, Hồ đào nhục… Tất cả tán bột mịn, luyện mật làm hoàn, mỗi viên 4g, ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 viên. Bài thuốc giúp an thần, dưỡng huyết, tăng trí nhớ, phù hợp người già, người lao lực trí óc.
Trong điều trị viêm quanh khớp vai, đau vai cánh tay, có bài gồm Đương quy 12g, Ngưu tất 10g, Nghệ 8g, sắc uống ngày một thang, kết hợp xoa bóp vận động. Với phụ nữ bị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, Đương quy được dùng sắc uống mỗi ngày, bắt đầu 5–7 ngày trước kỳ kinh. Ngoài ra, phụ nữ mang thai tháng cuối dùng Đương quy giúp dễ sinh, phục hồi nhanh sau sinh.
Tóm lại, Đương quy là vị thuốc không thể thiếu trong kho tàng thuốc Đông y, đặc biệt là các bài thuốc bổ huyết, điều kinh, dưỡng sinh. Tính chất vừa bổ vừa hoạt, vừa dưỡng vừa thông của Đương quy cho thấy giá trị toàn diện trong chăm sóc sức khỏe và điều trị bệnh lý mãn tính. Việc sử dụng Đương quy đúng cách, đúng liều, đúng người sẽ mang lại hiệu quả lâu dài và bền vững trong phòng và trị bệnh.
Đương quy (Toàn quy) là vị thuốc Đông y quý có tác dụng bổ huyết, điều kinh, hoạt huyết, nhuận tràng, thường dùng trong các bệnh lý huyết hư, kinh nguyệt không đều, sản hậu, táo bón, phong thấp. Với lịch sử ứng dụng lâu đời, Đương quy giữ vai trò quan trọng trong nhiều bài thuốc cổ phương.
Đương quy, tên khoa học là Radix Angelicae sinensis, là rễ phơi khô của cây Đương quy thuộc họ Hoa tán (Apiaceae). Vị thuốc có tên khác là Tần quy, Vân quy. Trong Đông y, Đương quy được xếp vào nhóm thuốc bổ huyết, nổi bật với công năng: bổ huyết, hoạt huyết, điều kinh, chỉ thống và nhuận tràng. Vị thuốc có vị ngọt, cay, tính ôn, quy vào ba kinh Can, Tâm, Tỳ – là những tạng chủ yếu liên quan đến huyết và chức năng sinh lý nữ giới.
Đương quy thường được sử dụng trong điều trị các bệnh lý huyết hư như: da xanh xao, chóng mặt, hoa mắt, mệt mỏi, mất ngủ, kinh nguyệt ít, thưa, không đều hoặc đau bụng kinh, bế kinh. Đây cũng là vị thuốc chủ dược trong các phương thuốc chữa suy nhược sau sinh, chấn thương tụ huyết, phong thấp tê đau, táo bón ở người cao tuổi và phụ nữ sau sinh.
Đông y quan niệm: “Huyết là gốc của phụ nữ”. Khi huyết hư, chức năng sinh lý và nội tiết bị rối loạn. Đương quy với đặc tính dưỡng huyết sinh huyết giúp nuôi dưỡng tạng phủ, cải thiện tuần hoàn máu và điều hòa kinh nguyệt. Đồng thời, vị cay ấm giúp hành khí hoạt huyết, phá ứ chỉ thống, nên rất hiệu quả trong các chứng huyết ứ như đau bụng kinh, đau vùng chậu, đau sau sinh, viêm khớp dạng phong thấp.
Ngoài công dụng trên, Đương quy còn có tác dụng nhuận tràng do dưỡng huyết, làm mềm phân, hỗ trợ điều trị táo bón do huyết hư. Trong các bệnh phong thấp, đau mỏi xương khớp, tê bì chân tay, Đương quy được dùng phối hợp để khu phong, tán hàn, trừ thấp, thông kinh lạc. Không những thế, vị thuốc còn có tác dụng an thần, dưỡng tâm, cải thiện chất lượng giấc ngủ và tăng cường sức đề kháng cho người thể hư.
Các nghiên cứu y học hiện đại đã chỉ ra rằng Đương quy chứa các hoạt chất sinh học như ferulic acid, ligustilide, polysaccharides,… có tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, điều hòa nội tiết, bảo vệ tim mạch, cải thiện tuần hoàn máu, ức chế sự kết tụ tiểu cầu. Nhờ đó, Đương quy không chỉ được dùng trong thuốc cổ truyền mà còn được ứng dụng trong dược phẩm và thực phẩm chức năng hỗ trợ điều trị thiếu máu, mãn kinh, đau thần kinh, rối loạn giấc ngủ, mất trí nhớ.
Tuy nhiên, cần lưu ý, Đương quy là vị thuốc ôn bổ, do đó những người tỳ vị hư hàn, hay tiêu chảy, đại tiện lỏng, cơ thể thấp nhiệt cần cẩn trọng khi dùng. Liều dùng thông thường: 6–12g/ngày, có thể tăng đến 20g tùy tình trạng bệnh. Dạng dùng phổ biến là thuốc sắc, chích rượu, ngâm rượu, hoàn tán.
Bài thuốc Đông y từ Đường quy
Đương quy là chủ dược trong nhiều bài thuốc Đông y cổ phương, đặc biệt là các bài thuốc chữa bệnh phụ khoa và huyết hư. Nổi bật nhất là bài Tứ vật thang – bài thuốc kinh điển trong điều trị huyết hư, rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh, sản hậu huyết hư. Bài gồm: Đương quy 12g, Thục địa 12g, Bạch thược 8g, Xuyên khung 6g. Sắc với 600ml nước, còn 200ml, chia 2–3 lần uống trong ngày. Tứ vật thang có tác dụng bổ huyết, hoạt huyết, điều kinh, rất thích hợp cho phụ nữ huyết hư kèm đau bụng kinh hoặc kinh nguyệt không đều.
Một phương thuốc khác là Đương quy kiện trung thang – bài thuốc của Trương Trọng Cảnh, nổi tiếng trong điều trị phụ nữ sau sinh thiếu máu, cơ thể yếu mệt. Thành phần gồm: Đương quy 7g, Quế chi, Sinh khương, Đại táo mỗi vị 6g, Bạch thược 10g, thêm 50g đường phèn, sắc với 600ml nước còn 200ml, chia 3 lần uống. Bài thuốc có tác dụng bổ khí huyết, điều hòa tạng phủ, ôn trung kiện tỳ.
Dân gian còn có bài thuốc chữa chảy máu cam không ngừng: dùng Đương quy sao khô, tán nhỏ, mỗi lần 4g, ngày uống 2–3 lần với nước cháo. Đây là bài thuốc đơn giản nhưng hiệu quả trong các trường hợp huyết nhiệt gây xuất huyết.
Trong các bệnh lý thần kinh, mất ngủ, suy nhược, có bài Dưỡng não hoàn, gồm: Đương quy 100g, Viễn chí, Thạch xương bồ, Táo nhân, Ngũ vị tử, Nhục thung dung, Hổ phách, Chu sa, Hồ đào nhục… Tất cả tán bột mịn, luyện mật làm hoàn, mỗi viên 4g, ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 viên. Bài thuốc giúp an thần, dưỡng huyết, tăng trí nhớ, phù hợp người già, người lao lực trí óc.
Trong điều trị viêm quanh khớp vai, đau vai cánh tay, có bài gồm Đương quy 12g, Ngưu tất 10g, Nghệ 8g, sắc uống ngày một thang, kết hợp xoa bóp vận động. Với phụ nữ bị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, Đương quy được dùng sắc uống mỗi ngày, bắt đầu 5–7 ngày trước kỳ kinh. Ngoài ra, phụ nữ mang thai tháng cuối dùng Đương quy giúp dễ sinh, phục hồi nhanh sau sinh.