Đương quy là vị thuốc quý trong y học cổ truyền, có tác dụng bổ huyết, hoạt huyết, điều kinh, giảm đau và nhuận tràng, thường dùng cho phụ nữ, người huyết hư và bệnh nhân sau sang chấn.
- Tác dụng và ứng dụng dược liệu Hà thủ ô đỏ trong Y học cổ truyền
- Chữa ho có đờm bằng cây thuốc Y học cổ truyền có hiệu quả như nào?
Bài viết dưới đây do bác sĩ Y học cổ truyền tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn thực hiện sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về đặc điểm dược liệu, công năng, cách dùng và các bài thuốc tiêu biểu có sử dụng Đương quy trong thực tiễn điều trị.
Thông tin dược liệu cơ bản về Đương quy
Để sử dụng hiệu quả Đương quy trong điều trị, người dùng cần nắm rõ những thông tin khoa học và cảm quan về dược liệu này:
- Tên vị thuốc: Đương quy (Toàn quy)
- Tên khoa học: Radix Angelicae sinensis
- Tên gọi khác: Tần quy, Vân quy
- Họ thực vật: Apiaceae (Họ Hoa tán)
- Bộ phận dùng: Rễ
- Dạng bào chế: Thường tẩm rượu (chích rượu)
Mô tả cảm quan: Đương quy là những phiến mỏng không đều, màu vàng nâu, có mùi thơm đặc trưng của dược liệu và rượu. Vị đắng ngọt, hơi cay. Những đặc điểm trên giúp người hành nghề y học cổ truyền nhận diện và phân biệt rõ Đương quy chất lượng để sử dụng trong điều trị.
Tính vị – Quy kinh – Công năng – Chủ trị của Đương quy
Tính vị và kinh quy của dược liệu là cơ sở quan trọng giúp định hướng sử dụng phù hợp với từng chứng bệnh. Đối với Đương quy, các đặc điểm như sau:
- Tính vị: Cam, tân, ôn
- Quy kinh: Can, Tâm, Tỳ
Công năng – Chủ trị:
- Bổ huyết, hoạt huyết
- Điều kinh, giảm đau
- Nhuận tràng, thông tiện
- Chủ trị các chứng huyết hư, chóng mặt, kinh nguyệt không đều, bế kinh, đau bụng kinh, táo bón do huyết hư.
- Hỗ trợ điều trị phong thấp tê đau, sưng đau do chấn thương.
Tính ôn và tác động mạnh đến huyết khí khiến Đương quy trở thành vị thuốc hàng đầu trong nhóm thuốc bổ huyết và hoạt huyết trong Đông y.
Cách dùng – Liều lượng – Kiêng kỵ khi sử dụng Đương quy
Sử dụng đúng cách và liều lượng Đương quy giúp phát huy tối đa hiệu quả trị liệu và hạn chế các phản ứng không mong muốn.
- Liều dùng khuyến nghị: 6–12g mỗi ngày, có thể đến 20g nếu có chỉ định cụ thể. Dùng dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu là phổ biến nhất.
- Kiêng kỵ và thận trọng: Không dùng cho người có tỳ vị hư nhược, tiêu chảy hoặc có thấp nhiệt. Tránh lạm dụng kéo dài nếu không có chỉ dẫn của thầy thuốc.
Việc tuân thủ đúng cách dùng và kiêng kỵ sẽ giúp đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.
Một số bài thuốc tiêu biểu ứng dụng Đương quy
Đương quy là thành phần chủ đạo trong nhiều bài thuốc đông y kinh điển và kinh nghiệm, đặc biệt là các bài thuốc dành cho phụ nữ và người huyết hư:
Tứ vật thang (Bài tử vật):
- Công dụng: Chữa thiếu máu, cơ thể suy nhược, kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, sản hậu xuất huyết kéo dài.
- Thành phần: Đương quy 12g, Thục địa (hoặc Sinh địa) 12g, Bạch thược 8g, Xuyên khung 6g.
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước còn 200ml, chia làm 3 lần uống trong ngày.
Đương quy kiện trung thang (Trương Trọng Cảnh):
- Công dụng: Bổ huyết cho phụ nữ sau sinh.
- Thành phần: Đương quy 7g, Quế chi, Sinh khương, Đại táo mỗi vị 6g, Thược dược 10g, đường phèn 50g.
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước còn 200ml, chia 3 lần uống.
Chữa chảy máu cam không dứt:
- Cách dùng: Đương quy sao khô, tán bột mịn, mỗi lần uống 4g với nước cháo. Uống 2–3 lần/ngày.
Dưỡng não hoàn – chữa mất ngủ, đau đầu, ngủ hay mê:
- Thành phần chính: Đương quy 100g kết hợp với các vị: Viễn chí, Thạch xương bồ, Táo nhân, Ngũ vị, Long cốt, Nhục thung dung, Chu sa, v.v.
- Cách dùng: Tán bột, làm viên 4g, uống 2 lần/ngày, liên tục 15 ngày.
Chữa đau vai và viêm quanh khớp vai:
- Thành phần: Đương quy 12g, Ngưu tất 10g, Nghệ 8g.
- Cách dùng: Sắc uống hằng ngày kết hợp với vận động trị liệu.
Đương quy là vị thuốc cổ truyền quý giá, giữ vai trò chủ đạo trong nhiều bài thuốc bổ huyết, điều kinh và hoạt huyết. Với tính ôn, vị cam tân và khả năng quy kinh can, tâm, tỳ, dược liệu này đặc biệt phù hợp để điều trị các chứng huyết hư, rối loạn kinh nguyệt, và các chứng bệnh liên quan đến khí huyết ứ trệ.
Bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Sài Gòn cho biết, để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất và đảm bảo an toàn, người sử dụng nên tuân thủ đúng liều lượng, cách chế biến và kiêng kỵ trong ăn uống khi dùng Đương quy. Việc tham khảo ý kiến của thầy thuốc y học cổ truyền trước khi dùng lâu dài là điều cần thiết, đặc biệt đối với phụ nữ và người có thể trạng hư nhược.